انواع ارتباطات کاری

انواع ارتباطات کاری – یکی از تنگناهای تصمیم‌گیری و قضاوت برای کارشناسان بیمه، به ویژه زمانی که قرارداد کار منعقد نشده باشد، اثبات رابطه کاری است. رابطه کسی که دستور انجام کار را می‌دهد با کسی که آن را به انجام می رساند یا در انجام آن مشارکت می‌کند، از جنبه‌های مختلف قابل بررسی می‌باشد. شفاف و مشخص بودن ارتباطات موجود بین افراد دخیل در انجام کار، قضاوت را امکان پذیر می‌کند و خسارت را قابل بررسی می‌نماید. این ارتباطات معمولاً به یکی از شکل‌های زیر می‌باشد:

رابطه کارگر-کارفرما (ارباب- خدمتکار)

برای بررسی و اثبات وجود رابطه کاری ۴ معیار اصلی به شرح ذیل وجود دارد :

۱-قدرت انتخاب کارفرما برای تعیین کارگران خود؛

۲-پرداخت دستمزد یا اجرتی دیگر؛

۳-حق کنترل کارفرما بر روش کار؛

۴-حق کارفرما برای تعلیق یا اخراج کارگر؛

از میان موارد فوق، مهم‌ترین عامل “حق کنترل کارفرما بر روش کار” می‌باشد. به طور مثال چنان‌چه پزشکی برای معالجه به خانه بیمار مراجعه کند اگر چه از او دستمزد می‌گیرد، کارگر بیمار محسوب نمی‌شود؛ زیرا کنترلی بر روش انجام وظایف او نداشته و به وی دستور نمی‌دهد. براساس قرار دادن حق کنترل، می‌توان قراردادها را به دو گروه عمده و مستقل به نام های “قرارداد خدمت” و “قرارداد برای خدمت رسانی” تقسیم کرد.

قرارداد خدمت و قرارداد برای خدمت رسانی

چنان چه کسی کار یا دستور را طبق شیوه صاحب کار و تحت نظر و کنترل او انجام دهد، رابطه کارگر – کارفرما حاکم بوده و گفته می‌شود  تحت “قرارداد خدمت” است.

چنان چه کارگر وظایف خود را به طور مستقل، بدون دخالت و تأثیر پذیری از شیوه صاحب کار در مقابل دریافت دستمزد انجام دهد رابطه کارگر- کارفرما وجود ندارد. در این حالت گفته می‌شود  تحت “قرارداد برای خدمت رسانی است. به طور مثال لوله کشی که برای تعمیرات و پزشکی که برای معاینه بیمار به منزل می‌آید تحت “قراداد برای خدمت رسانی” است؛ زیرا خود مسئول روش کار خود است و تحت کنترل صاحب کار نمی‌باشد. هم چنین در شرکت تضامنی رابطه کارگر و کارفرمایی بین شرکا وجود ندارد و به صورت مشترک مسئول انجام کاری مشخص هستند؛ از این روی کارگر یک دیگر یا کارگر شرکت محسوب نمی‌شوند. در تمام موارد یاد شده ممکن است کارگر و کارفرما شخص حقیقی یا حقوقی باشند.

برای شفافیت وجود رابطه کارگر– کارفرما، حقوق عرفی کشور انگلستان بر اساس نظریه یکی از قضات تعریفی شفاف از عوامل تشکیل دهنده این رابطه ارائه داده است که می‌تواند ضمن رفع اختلاف نظر کارشناسان بیمه، راه گشای آنان در انتساب مسئولیت به بیمه‌گذار باشد. بر این اساس کارفرما کسی است که نه تنها هدف کارش را برای کارگران بیان می‌کند، بلکه بر وسایل نیز نظارت داشته یا در هر لحظه می‌تواند نظارت کند و قدرت و اختیار کنترل کار را نگه می دارد. کارگر کسی است که در مورد روش کارش پیرو دستور کارفرمااست و کارفرما مسئول کار، غفلت و قصور اواست. پیمانکار مستقل نیز کسی است که متعهد به ایجاد چیز معینی است به طوری که در اجرای کار تحت فرمان یا کنترل کسی که برایش کار می‌کند نباشد و در کارهایی که از قبل مشخص نشده است امکان دارد از قوه تشخیص خود استفاده کند.

 رابطه کارفرما و نماینده

نماینده (مأمور) کسی است که برای دیگری یا از طرف او (کارفرما یا آمر) اقدام می‌کند. هر کارمندی هنگام کار در ضمن و در حین اشتغال خود نماینده کارفرمای خود به حساب می‌آید. اما هر نماینده‌ای لزوماً کارمند کارفرما نیست و حتی اگر نماینده، کارمند صاحب کار نباشد وقتی کارفرما اجازه انجام فعلی خاص را به طور صریح یا ضمنی داده یا آن را تأیید کرده باشد مسئول فعل نماینده خود می‌باشد.

 رابطه کارفرما و پیمانکار

اجرای یک پروژه به تخصص‌های گوناگونی نیازمند است. معمولاً کارفرمایان تأمین کنندگان مالی و صاحبان سرمایه و مدیریت هستند و تخصص انجام تمام یا بخشی از کار را ندارند و اجرای عملیات را به پیمانکار محول می‌کنند. به طور مثال وزارت نیرو مأموریت احداث سد و نیروگاه چم شیر در منطقه عمومی شهرستان گچساران را به شرکت پیمانکاری سابیر، و وزارت راه مسئولیت احداث هر کدام از فازهای راه آهن قزوین – رشت – انزلی را به یک پیمانکار از جمله شرکت مسکن و عمران قدس رضوی محول نموده است.

معمول ترین نوع اجرای پروژه در ایران، شیوه اجرای ۳ عاملی می‌باشد. به طور کلی مقصود از روش سه عاملی در اجرای پروژه‌های عمرانی، نحوه‌ترکیب و سازماندهی خدمات طراحی‌، تدارک کالا (مواد‌، مصالح و تجهیزات)‌، ساخت (ساختمان و نصب تجهیزات)‌، بهره برداری‌، نگهداری و بر چیدن تأسیسات پروژه است. روش سه عاملی در اجرای پروژه‌های عمرانی در دوره انقلاب صنعتی که تخصص‌های مختلف شامل معماری‌، مهندسی و پیمانکاری از هم تفکیک شدند ایجاد شد و برای سال‌های متمادی روشی استاندارد برای انجام پروژه‌ها بوده است. مشخصه اصلی این روش (یعنی روش طراحی – مناقصه – ساخت) سه مرحله‌ای بودن آن و وجود قراردادهای جداگانه میان مشاور با کارفرما و پیمانکار با کارفرمااست. زمان بندی کارها به طور معمول به صورت متوالی (خطی) است. در این روش سه رکن اصلی یا نهاد مستقل کارفرما، مشاور و پیمانکار وجود دارد. مدیریت پروژه، پیچیده و از تخصص‌های مهندسی است. با این حال در ادامه این گفتار سعی می‌شود مفاهیم مرتبط، با زبانی ساده و در حدود مورد نیاز کارشناسان و دانشجویان بیمه بازگو شود.

پیمانکاران اصلی با شناختی که از تخصص‌های مورد نیاز و پیمانکاران متخصص دارند، به نوبه خود تمام یا بخش‌هایی از کار را به پیمانکاران فرعی دارای تخصص‌های ویژه واگذار می‌کنند. در این حالت نیز چنان چه کارفرما کنترل و نظارت کار را به عهده داشته باشد (مشابه رابطه ارباب – خدمتکار)، مسئول افعال و اعمال خدمتگزاران  و خسارت‌های وارده به کارکنان و اشخاص ثالث است و چنان چه پیمانکار مستقل باشد مسئولیتی بر عهده کارفرما نیست.

پیمانکارانی تحت عنوان”پیمانکاران فرعی فقط کارگر و خویش فرما” نیز وجود دارند. این گروه از پیمانکاران که معمولاً در عملیات اجرای ساختمانی نقش دارند، ترجیح می‌دهند کنترل حرفه خود را در دست داشته و در استخدام فرد مشخصی نباشند تا بتوانند هم زمان در چند پروژه فعالیت کرده یا از پروژه‌ای به پروژه‌ای دیگر جابه‌جا شوند. از این رو حتی در صورت داشتن قرارداد کار با صاحب کار به دلیل استقلال در عمل، کارگر محسوب نشده و خسارت‌های وارده به کارکنان آنان و اشخاص ثالث به عهده کارفرما نمی‌باشد؛ مگر این که خسارت به طور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از عمل کارفرما بوده یا قانوناً مسئول شناخته شود. دراین مورد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد :

* عامل اصلی خسارت، خطای کارفرما باشد به طور مثال پیمانکار بی‌صلاحیت را به کار گرفته باشد.

* کارفرما به دلیل استخدام نیروی انسانی یا تأمین تجهیزات برای پیمانکار موظف به نظارت بر آنان نیز بوده است.

* وقتی کارفرما طبق تعهدات قانونی موظف است کار را به شیوه معینی انجام دهد.

* کارفرما به پیمانکار جهت انجام عمل غیر قانونی دستور داده باشد.

* در صورتی که مسئولیت مطلق کارفرما احراز شود. به طور مثال کار قانونی انجام می‌شود اما خطرات بسیار بزرگ و آشکاری برای دیگران ایجاد می‌کند.

انواع ارتباطات کاری – بیمه مسئولیت

منبع : کتاب بیمه های مسئولیت و طرح های خاص
ناشر پژوهشکده بیمه مرکزی
مولف علیرضا عسگرزاده