انواع قراردادهای پیمانکاری

انواع قراردادهای پیمانکاری  – پروژه‌های بزرگ از نظام مندی مستحکمی برخوردارند. پیمانکار اصلی معمولاً از طریق مناقصه انتخاب می‌شود. بدین منظورازکلیه پیمانکاران با صلاحیت دعوت به عمل می‌آید تا هزینه اجرای پروژه را برآورد و اعلام نمایند. اطلاعات ارائه شده توسط پیمانکاران به طور محرمانه نزد کارفرما نگهداری می‌شود  و در روزی معین به طور هم زمان نزد نماینده کلیه شرکت کنندگان در مناقصه گشوده و پیمانکار اصلی طی انجام تشریفات مربوطه انتخاب می‌شود. ممکن است پیمانکار به صورت “مذاکره انتخابی” و بدون برگزاری مناقصه انتخاب شود.

برای تکمیل یک پروژه عمرانی معمولاً طی کردن چهار مرحله به شرح ذیل ضروری است:

۱-    مطالعات مقدماتی (فاز صفر).

۲-     تهیه نقشه‌های معماری و تأسیسات (فاز یک).

۳-     طراحی و محاسبات (فاز دو).

۴-     اجرا و نظارت (فاز سه).

این که کارفرما بخواهد کدام بخش از انجام کار را خود به عهده گرفته و کدام بخش را به پیمانکار واگذار نماید، موجب عقد قراردادهایی متفاوت می‌شود. مهم‌ترین انواع قرارداد فی مابین کارفرما و پیمانکار اصلی به یکی از شکل های  زیر می‌باشد

۱-    احداث و راه‌اندازی

دراین نوع قرارداد محاسبات فنی و نقشه های معماری قبلاً توسط کارفرما یا یک شرکت مشاور که به عنوان پیمانکار با کارفرما قرارداد داشته به انجام رسیده و مصالح و تجهیزات توسط کارفرما در اختیار پیمانکار قرار می‌گیرد و پیمانکار صرفاً مأمور است با مصالحی که در اختیارش قرار داده شده محاسبات و نقشه‌ها را به اجرا در آورد.

۲-    تهیه، احداث و راه‌اندازی

در این نوع قرارداد علاوه بر اجرای کار، وظیفه تهیه مصالح، تجهیزات و ماشین‌آلات نیز به عهده پیمانکار گذاشته می‌شود. به طور مثال پیمانکار می‌بایست نسبت به خرید توربین از شرکت مپنای ایران اقدام کرده و خود آن را در سازه سد نصب نماید.

۳-    طراحی، تهیه، احداث و راه‌اندازی

در این قرارداد کلیه مراحل انجام پروژه از طراحی و مهندسی گرفته تا تأمین مصالح و تجهیزات و اجرای پروژه به عهده پیمانکار اصلی است و به اصطلاح پروژه را کلید در دست به کارفرما تحویل می‌دهد.

علاوه بر موارد فوق که در ارتباط با مقوله بیمه‌های مهندسی و مسئولیت می‌باشند، قراردادهای متعدد دیگری نیز وجود دارند که به طور خلاصه به رایج‌ترین آن‌ها  اشاره می‌شود:

۴-    طراحی، تهیه، احداث، راه اندازی و تأمین مالی پروژه

در تمامی قراردهای بند یک تا سه که توضیح داده شد، تأمین مالی پروژه به عهده کارفرما است؛ اما در قراردادهای EPCF (علاوه بر طراحی ، مهندسی، تهیه و اجرا) تأمین مالی پروژه را نیز پیمانکار به عهده دارد.

۵-    قراردادهای ساخت، بهره برداری و انتقال

انواع قراردادهای پیمانکاری  – به قررادادهایی گفته می‌شود  که در آن شرکت یا شرکت هایی در قبال امتیازاتی، اقدام به اجرای پروژه هایی سنگین و معمولاً زیر بنایی نموده، مدت معینی از پروژه منتفع شده و سپس آن پروژه را به طوری که امکان فعالیت کامل داشته باشد به طور بلا عوض به طرف دیگر که معمولاً دولت‌ها هستند انتقال می‌دهد. به طور مثال خط آهن، پالایشگاه یا بزرگراهی را احداث کرده و اقدام به تولید محصولات پالایشگاهی یا دریافت عوارض می‌کنند و پس از چند سال بهره برداری، آن را به دولت واگذار می‌کنند.

 عوامل پروژه

افراد متعددی دست اندرکار اجرای پروژه هستند که مهم ترین آن‌ها عبارتند از:

۱-کارفرما: شخصی حقیقی یا حقوقی که مالک و ذی نفع اصلی پروژه است.

۲-پیمانکاران اصلی: اشخاص حقیقی یا حقوقی خبره و متخصص که برای اجرای پروژه، طرف قرارداد با کارفرما می‌باشند.

۳-پیمانکاران فرعی: اشخاصی حقیقی یا حقوقی که نامشان در قرارداد با کارفرما ذکر نشده ولی درصورت نیاز برای انجام کارهای خاص توسط پیمانکاران اصلی به کار گرفته شده یا قراردادهای فرعی با آن‌ها منعقد می‌شود.

۴-مدیر پروژه: شخصی حقیقی که از سوی کارفرما به منظور برنامه‌ریزی، مدیریت اجرای کار و انتقال دستورات به پیمانکار معرفی می‌شود  و هماهنگی‌های اداری– مالی را به عهده دارد.

۵-رئیس کارگاه: شخصی حقیقی تعیین شده از سوی پیمانکار اصلی، دارای تخصص و تجربه لازم که به منظور سرپرستی و اجرای موضوع قرارداد در کارگاه و ارائه گزارش‌ها و صورت وضعیت‌ها  به مهندس مشاور و ناظر معرفی می‌شود  و هماهنگی‌های اجرایی را به عهده دارد.

۶-مهندس ناظر: دستگاه نظارت، نماینده مقیم کارفرما در کارگاه برای کنترل و نظارت بر حسن اجرای عملیات توسط پیمانکاران می‌باشد. رئیس کارگاه به مدیر نظارت گزارش می دهد.

۷-مهندسین مشاور: یک واحد تخصصی وابسته به کارفرما یا مستقل طرف قرارداد با آن، مشتمل بر کلیه تخصص‌های مهندسی لازم مانند: مهندس محاسب، طراح، برق و مکانیک که وظیفه رهبری فنی پروژه را به عهده داشته و نقشه‌ها و محاسبات را جهت اجرا ارائه می‌دهد. روابط پیمانکاری پیچیده‌تر و متخصصین مسئول، بیشتر از این می‌باشند. به طور مثال معمولاً کارفرما، مشاور، پیمانکارو مدیر پرژوه هرکدام وظایف تخصصی خود را دارند. به طور مثال مدیر مهندسین مشاور را مدیر طرح می‌نامند. اما ساده سازی روابط و تعاریف فوق جهت کاربرد در امور بیمه‌ای صورت گرفته است.

انواع قراردادهای پیمانکاری  – قرارداد فی مابین کارفرما  با پیمانکار “پیمان” نامیده می‌شود؛ از این رواست که مجری طرح را پیمانکار می‌گویند. پیمان از دو بخش شرایط خصوصی و عمومی تشکیل می‌شود. بخش خصوصی شامل ویژگی‌های پروژه از جمله موضوع قرارداد، مشخصات طرفین قرارداد، ارزش برآورد شده پروژه و مدت اجرا می‌باشد. بنابراین شرایط خصوصی هر قرارداد با قرارداد دیگر متفاوت می‌باشد. اما شرایط عمومی مشتمل بر قواعد و احکامی برای کلیه قراردادهای مشابه است.

ماده ۲۱ شرایط عمومی پیمان‌های موجود، در ارتباط با موضوع حفاظت از كار و شخص ثالث، بيمه كار و مراقبت‌هاي لازم است. این ماده وظیفه نگهداری و محافظت از پروژه، کارکنان و اشخاص ثالث در محدوده کارگاه را به عهده پیمانکار گذاشته است. بنابراین پروژه، کارکنان و اشخاص ثالث به نیابت ازکارفرما توسط پیمانکاربیمه می‌شوند اماهزینه آن به عهده ی کارفرمااست و تا قصوری از کارفرما سر نزند (به طور مثال حق بیمه را پرداخت نکند) مسئولیت خسارت‌های وارده به عهده پیمانکار است. بخش‌هایی از بندهای الف تا ج پیمان به شرح زیر در رابطه با بیمه می‌باشند.

بند الف از ماده ۲۱ شرایط عمومی :

پيمانكار از روز تحويل كارگاه تا روز تحويل موقت مسئول حفظ و نگهداري مصالح، تجهيزات، ماشين‌آلات و كارهاي موضوع پيمان در مقابل عوامل جوّي و سرقت و حريق و مانند اين‌ها مي‌باشد.

بند ب از ماده ۲۱ شرایط عمومی :

پيمانكار مسئول خسارت هاي وارد شده به شخص ثالث در محوطه كارگاه است و كارفرما در اين مورد هيچ مسئوليتي ندارد. كارفرما و مشاور مي‌توانند دستور توقف بخشي از كار را كه داراي ايمني لازم نيست صادر نمايند و پيمانكار حق مطالبه خسارت در اثر توقف كار را ندارد. اگر در اثر سهل‌انگاري پيمانكار خسارتي به املاك و تأسيسات مجاور وارد آيد، پيمانكار مسئول جبران مي‌باشد.

بند ج از ماده ۲۱ شرایط عمومی :

پيمانكار مکلف است پيش از شروع عملیات، كارهايي را كه در اسناد پيمان تعيين شده در مقابل حوادثي كه در اسناد ياد شده مشخص گرديده به نفع كارفرما نزد مؤسسه‌اي مورد قبول كارفرما، بيمه نمايد. بيمه‌نامه‌ها مي‌بايست تا تاريخ تحويل موقت اعتبار داشته و در صورت به تعويق افتادن تاريخ تحويل موقت، تمديد گردند. كارفرما هزينه‌هاي مربوط به بيمه را پرداخت مي‌نمايد. آن قسمت از هزينه بيمه كه مربوط به مدت تأخير غير مجاز پيمانكار است به حساب بدهي او منظور مي‌گردد. پیمانکار بايد به نحوي كار را بيمه نمايد كه خسارت دريافتي براي اعاده كارها به حالت اوليه كافي باشد.

انواع قراردادهای پیمانکاری  – در صورتي كه تكليف بيمه در اسناد پيمان مشخص نباشد، پيمانكار پيش از شروع كار چگونگي آن را از كارفرما استعلام مي‌نمايد و كارفرما در مدت ۱۰ روز كارها و حوادث مشمول بيمه را به پيمانكار ابلاغ می‌نمايد. اگر کارفرما عملیات موضوع بیمه را بيمه نكند (هزینه بیمه را پرداخت نکند)، جبران خسارت‌ها به عهده او مي‌باشد.

 رابطه مشارکت در کار 

در مشارکت در کار، هر فعلی که یکی از شرکاء در ضمن کسب و کاری که مشارکت بدان منظور تشکیل شده، انجام دهند به مانند این است که از طرف کل شرکت انجام شده است.

طبق ” قانون مشارکت مصوب ۱۸۹۰ انگلستان” اعضای یک موسسه تضامنی به صورت مشترک و منفرد مسئول شبه جرم‌هایی هستند که هر یک از اعضاء در زمان کسب و کار موسسه مرتکب می‌شوند.

 ارتباط کاری همسران

در گذشته، زن یا مرد را به دلیل جرمی که همسر او مرتکب می‌شد مورد مجازات قرار می‌دادند. با پیشرفت جوامع، تغییر نگرش‌ها و چیرگی دیدگاه اصالت فرد به سایر رویکردهای قدیمی، استقلال شخصیتی و مسئولیتی همسران به رسمیت شناخته شد. طبق حقوق عرفی انگلستان، زن و شوهر، افرادی مستقل به حساب می‌آیند و مسئول خطا و اشتباهات شغلی یک دیگر نیستند،مگر در مواردی که ارتباط کاری از جمله رابطه ارباب – خدمتگزار یا کارفرما- نماینده بین آن‌ها وجود داشته باشد. در این صورت مسئولیت هر کدام از همسران به عهده ی طرفی است که کارفرما می‌باشد.

منبع : کتاب بیمه های مسئولیت و طرح های خاص – انواع قراردادهای پیمانکاری
ناشر پژوهشکده بیمه مرکزی
مولف علیرضا عسگرزاده