مبانی بیمه‌های مسئولیت مدنی

برای توضیح جایگاه بیمه‌های مسئولیت در میان سایر بیمه ها بررسی انواع طبقه بندی رشته های بیمه‌ای ضروری است. مؤسسات و بنگاه های بیمه‌ای به سه گونه عمده تحت عناوین ” بیمه‌های اجتماعی، بیمه‌های تعاونی و بیمه‌های بازرگانی” نظام بندی می‌شوند. در سطح ملی و بین المللی برای بیمه‌های بازرگانی تقسیم بندی های گوناگونی صورت گرفته.

در سطح بین المللی، بیمه‌های بازرگانی بر اساس معیارهای مختلفی از قبیل سرشت و تکنیک، تاریخ پیدایش و موضوع به سه گونه مختلف تقسیم می‌شوند.

از نگاه سرشت و تکنیک، آن دسته از بیمه‌هایی که سرمایه مقطوع و معیّنی را تعهد و تضمین می‌کنند به بیمه‌های تشکیل سرمایه تعبیر می‌شوند  و سایر انواع بیمه که تعهد آن‌ها متناسب با خسارت ایجاد شده است را بیمه‌های غرامتی نام نهاده اند.

نگرش دیگری با در نظر داشتن این که نخستین بیمه‌نامه ها در ارتباط با حمل ونقل دریایی و کشتی ها بوده اند، با مبنا قرار دادن قدمت و تاریخ پیدایش انواع پوشش ها، بیمه ها را به دو گروه بیمه‌های دریایی و غیر دریایی تقسیم و نام نهاده است.

بر مبنای رایج ترین تقسیم بندی که اداره امور بیمه گری و اغلب مطالعات  مطابق آن شکل گرفته اند، بیمه‌نامه ها بر اساس موضوع بیمه در سه گروه اموال ، اشخاص و مسئولیت  قسیم بندی شده اند.

انواع بیمه در کشور ایران متأثر از مراجع و قوانین مختلف تعریف کننده، به چهارگروه تقسیم شده‌اند: قانون تجارت، قانون بیمه، قانون تأسیس بیمه مرکزی و بیمه گری و قانون اداره امور شرکت‌های بیمه، مراجع مؤثر در این گروه بندی به حساب می آیند. همان گونه که در جدول زیر مشخص است هر کدام از قوانین یاد شده با تکیه بر معیاری خاص موجب پیدایش گونه ای جدید از طبقه بندی شده است.

رایج‌ترین طبقه بندی در صنعت بیمه، طبقه بندی براساس موضوع می‌باشد که معیار معرفی شده در قانون اداره امور شرکت‌ها است و طبق آن رشته‌های بیمه به سه گروه عمده اموال، اشخاص و مسئولیت تقسیم می‌شوند.

بیمه‌نامه‌های مسئولیت که براساس مفاهیم، تعاریف و نظریه‌های حقوقی و فقهی مسئولیت، استوار می‌باشند، علاوه بر داشتن سهم به سزایی از پرتفوی شرکت‌های بیمه، نقش مهمی در قوام جامعه و انسجام مدنی ایفامی کنندواز حمایت‌های قانونی و ضمانت‌های اجرایی بالایی برخوردار بوده و تنها بیمه نامه‌ای است که برخی از انواع آن اجباری می‌باشد. بسته به نگاه حقوقی یا فنی به موضوع بیمه‌های مسئولیت مدنی تعریف‌های مختلفی بدین شرح از آن ارائه شده: 

۱- تعریف بیمه  مسئولیت مدنی از نظر حقوقی
بیمه مسئولیت مدنی عقدی است که به موجب آن بیمه‌گر به ازای دریافت حق بیمه مقرر از بیمه‌گذار متعهد است درصورت تحقق خطر موضوع بیمه، خسارت‌های وارد به اشخاص ثالث را جبران کند.

در این تعریف صرفاً به روابط حقوقی طرفین قرارداد بیمه اشاره شده و مکانیسم فنی و ماهیت تعاون بیمه در نظر گرفته نشده است.

۲- تعریف بیمه مسئولیت مدنی از نظر فنی
بیمه مسئولیت مدنی عبارت از قراردادی است که بر پایه آن مؤسسه بیمه‌گر، اشخاصی را که در اثر خطرها و حوادث ناشی از فعل و فعالیت خود ممکن است در مقابل دیگران مسئول مدنی واقع شوند (بیمه گذاران)، در ازاء دریافت وجهی (حق بیمه) به منظور جبران خسارت زیان دیدگان گردآوری می‌کند ومسئولیت مجموعه خطرهایی را مطابق موازین آماری به عهده می‌گیرد. در این تعریف،علاوه برچیستی و ماهیت مشارکتی و تعاونی بیمه، مکانیسم فنی (آمار و احتمالات) و عناصر تشکیل دهنده بیمه (خطر، حق بیمه و خسارت) نیز بازتاب دارند. از این جهت این تعریف جامع‌تر از تعریف حقوقی نوشته شده در قانون بیمه است. با این حال تعریف حقوقی بیمه اهمیت خاص خود را دارد زیرا موضوع عقد و قرارداد وابسته به حقوق می‌باشد و هر بیمه‌گذاری برای پیوستن به صندوق مشترک بیمه یاعموم بیمه‌گذاران ناگزیر به بستن قرارداد است.

بر پایه تعریف حقوقی، بیمه مسئولیت مدنی گونه ای عقد است که آثار و نتایج آن بر شخص ثالث نیز تأثیر دارد. سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا افراد حق دارند قراردادی منعقد کنند که بر دیگران تأثیر دارد؟ برای روشن شدن موضوع به توضیح اصل آزادی قراردادها و محدودیت‌های آن اشاره می‌شود.

منبع : کتاب بیمه های مسئولیت و طرح های خاص
ناشر پژوهشکده بیمه مرکزی
مولف علیرضا عسگرزاده